Presentie: een presentje aan jezelf én de ander

Als je werkzaam bent in een mensgericht beroep, dan ken je de term presentie waarschijnlijk. Misschien werk je wel dagelijks vanuit presentie met je cliënten of patiënten. Wat is presentie? En waarom is het zo belangrijk in het werk van zorgprofessionals en sociaal werkers? Ik geef je het antwoord in dit blog. Ook vertel ik je over mijn ervaring met- en kijk op- presentie. Verder geef ik je een eerste aanzet om je eigen presentie te verbeteren en daarmee ook je werkplezier te verhogen.

Wat is presentie?

Presentie gaat over de menselijke maat in het werk. Over écht contact met de ander. Je cliënt bijvoorbeeld of je collega. Maar ook met jezelf. Je probeert in het ‘nu’ te zijn met zo volledig mogelijke aandacht. Vanuit die volledige aandacht maak je contact met de ander. Presentie krijgt dus vorm in de relaties die je aangaat met anderen.

De reparatiereflex

Een bekende hulpverlenersvalkuil bij het beoefenen van presentie is de reparatiereflex. Het is de neiging om je cliënt ergens van te overtuigen of hem te voorzien van advies. In deze ogenschijnlijk oplossingsgerichte werkwijze wordt vaak vergeten om daadwerkelijk aanwezig te zijn en echt te luisteren naar het verhaal van de cliënt. De intentie achter de reparatiereflex is vaak goed; je wil de ander graag helpen. Maar naast dat adviezen en oplossingen van anderen vaak weinig effectief zijn om zorgvragers in beweging te krijgen, verlies je hierdoor ook de verbinding met je (innerlijke) zelf. Ik ben vele malen in deze valkuil getrapt. En nog steeds blijft het voor mij een punt van aandacht.

Wat gebeurt er allemaal in jezelf in het contact met anderen? Je kunt presentie voor een deel omschrijven als contact met je intuïtie of je onderbuik gevoel. Je lichaam geeft je belangrijke signalen in het beoefenen van presentie. Ernaar luisteren vergt aandacht en oefening. Er ook naar handelen in het betreffende moment vergt nog méér aandacht en oefening.

Mijn ervaring met een vreemde ander

Ik wil jullie graag meenemen in een ervaring met presentie die ik opdeed in mijn jaren als coach in een sociaal wijkteam. Ik verzorgde destijds een wekelijks vragenuur voor dak- en thuislozen op een dagopvanglocatie. Op een ochtend sprak ik een verwarde man die zojuist was vrijgekomen uit de gevangenis.

De man vertelde dat hij bijna 33 jaar had vastgezeten. Door op straat hulp te vragen aan voorbijgangers was hij erachter gekomen dat hij bij deze opvanglocatie terecht kon. Hij vertelde dat hij zonder medicijnen zat die hij gebruikte voor kanker en andere ernstige psychische en lichamelijke aandoeningen. Ook liet de man me zijn lijst van medicatie zien en zei dat hij vanuit de gevangenis slechts tot deze ochtend medicijnen had meegekregen. Omdat hij geen woning had, stond hij nergens ingeschreven. Niet op een adres en ook niet bij een huisarts of apotheek. Hij kon dus niet aan zijn noodzakelijke (recept voor) medicijnen komen. Zijn reclasseringswerker had gezegd hem niet verder te kunnen helpen.

Geraakt

Ik wist niet direct wat ik de man kon bieden vanuit mijn toenmalige functie als wijkcoach, maar ik werd geraakt door het verhaal van deze man. 33 jaar had hij een verplichte voorgeschreven structuur gevolgd, waarbij alles voor hem werd bepaald. En nu hij na al die tijd op vrije voeten kwam, werd er van hem verwacht dat hij er zelf wel uit zou komen? Het verhaal van deze man verwarde me. Ik wist het ‘even niet’ en voelde dit ook fysiek in mijn buik. Een vervelend zeurend gevoel. Wat gebeurde hier? Welk beroep deed deze man op mij?

Nabijheid

Nadien besprak ik het voorval met mijn collega en blikte ik met hem terug wat zich had voorgedaan. Ik realiseerde me dat de man als het ware een beroep op mijn morele nabijheid deed. Ik wilde deze man niet aan zijn lot overlaten. Al wist ik niet precies wat me in mijn rol te doen stond, ik voelde een bepaalde verantwoordelijkheid.

Mijn leefwereld doorleefd

Vanuit afstemming op de ander kan een passend idee ontstaan over wat in de situatie goed, behulpzaam en steunend zou kunnen zijn. Een idee dat vaak ontstaat vanuit de leefwereld. De leefwereld is het domein van persoonlijke ervaringen. Ervaringen in de omgang met anderen die we opdoen in systemen en daarbuiten. Mijn ervaring van nabijheid uitte zich in fysieke signalen in mijn buik. Ook voelde ik nabijheid in mijn overtuiging dat me hier iets te doen stond, ongeacht mijn functie. Deze ervaring hielp mij af te stemmen op de leefwereld van deze dakloze man. Het diende als vertrekpunt voor verder onderzoek naar wat het ‘goede’ was om te doen.

Een momentje alstublieft, ik gooi u nu over de schutting

Het verhaal over deze dakloze man laat zien hoe de systeemwereld met al zijn regels en procedures vaak zo bepalend is in hoe we de zorg met- en -voor elkaar organiseren. Iedere professional doet zijn werk, maar zodra iets buiten ons takenpakket valt en een oplossing niet direct voor handen is, dan is het heel gemakkelijk om het probleem over de schutting te gooien.

Presentie geeft een antwoord op de vraag hoe we als sociaal werkers en zorgprofessionals de leefwereld als gezonde en noodzakelijke tegenhanger van de systeemwereld kunnen inzetten.

Aandacht voor wat er al is

In mijn werk als coach en supervisor is presentie een belangrijk uitgangspunt. Ik geloof dat de meeste antwoorden en oplossingen al in de persoon zelf aanwezig zijn. Door te werken aan presentie kan de oplossing die al in jezelf besloten ligt ontketend worden. Zo ontstaat er weer verbinding van binnenuit en kan je energie (weer) gaan stromen.

De situatie met de dakloze man had ik gemakkelijk van me af kunnen laten glijden als ik niet verbonden was geweest met mezelf, als ik niet present was geweest. Ik had hem zo kunnen doorverwijzen naar een andere instantie met de woorden “ik ben hier niet van”. Dat doen we allemaal weleens, toch? Je hebt het druk, je bent moe en je hebt even geen zin in gedoe. Tuurlijk, dat is menselijk. Maar ben je je hiervan bewust? En wil je zo met mensen omgaan?

Wat is jouw Why?

Waarom doe je eigenlijk het werk dat je doet? En heb je hier nog voelbaar of zichtbaar verbinding mee in je dagelijkse praktijk? Waaruit blijkt dat? Met andere woorden: wanneer gaat jouw vlammetje feller branden?

Presentie: werk dat deugt en deugd doet

Presentie is ook: (samen) onderzoek doen naar beweegrichtingen bij deze vragen, naar mogelijke uitkomsten en oplossingen die bij je passen. Dat is waar ik als coach en supervisor goed in ben en waar ik blij van word. Mijn why is: zorgprofessionals en sociaal professionals ondersteunen en verbinden met hun authentieke eigen(wijs)heid en kracht, zodat zij zich vanuit die energie ook weer kunnen verbinden aan het werk dat ze doen met (kwetsbare) mensen. Zo wil ik bijdragen aan goed werk. Werk dat deugt en deugd doet.

Reflectie

Elke dag leer ik weer nieuwe dingen over mezelf. Ik werk voortdurend aan present zijn, met volledige aandacht aanwezig zijn. En reflecteren helpt me daarbij. Dat betekent voor mij dat ik voortdurend nieuwsgierig blijf naar thema’s die van invloed zijn op mijn handelen. Dat ik open blijf staan voor andere zienswijzen en perspectieven. Die onderzoekende houding helpt me ook bij het (blijven) bevragen van ingesleten patronen, je olifantenpaadjes. Het daagt me uit en het verrijkt me als mens en als coach en supervisor.

En het mooiste aan professioneel begeleider zijn, is dat ik een stukje mee mag wandelen op het pad dat jij als professional bewandelt. Dat ik getuige mag zijn van de moed en kwetsbaarheid die professionele en persoonlijke groei met zich meebrengen. Dat ik mee mag onderzoeken wat goed werk voor jou betekent.

Belangrijk (en urgent)?

Ja! Denk je, natuurlijk! Alleen staan we het onszelf nauwelijks toe om ons écht bezig te houden met al die mooie, belangrijke vragen. Er zijn immers nog tientallen andere dingen die je tijd en energie vragen. Maar als je eerlijk bent en even in je lijf voelt hoe goed je nog in je werk zit? Doe je nog de goede dingen? Doe je die dingen ook om de goede redenen? Als het antwoord op één of meerdere vragen ‘nee’ of ‘mwahh’ is, dan weet je stiekem wel dat belangrijke dingen aandacht vragen, maar niet krijgen.

Durf even stil te gaan staan en ont-moet jezelf. Geef jezelf een presentje in presentie! Want alles dat je aandacht geeft groeit…

Wil je verder praten en/of onderzoeken wat goed (present) werk voor jou(w) team inhoudt?

Neem vrijblijvend contact op! Ik denk graag met je mee.